Płyn Lugola

Płyn Lugola – skład, właściwości i zastosowanie

Płyn Lugola jest najczęściej kojarzony z katastrofą w elektrowni atomowej w Czarnobylu, która miała miejsce w 1986 roku. Dzisiaj nadal dostępny jest w sprzedaży. W jakich sytuacjach można go stosować? Czy jest bezpieczny?

Co to jest płyn Lugola?

Płyn Lugola jest wodnym roztworem powstającym z czystego jodu oraz jodku potasu. Ma on formę płynu przeznaczonego do picia i stosowania zewnętrznego o charakterystycznym ciemnym zabarwieniu.

Jego twórcą jest Jean Guillaume Auguste Lugol, francuski lekarz, który żył w latach 1788-1851. Roztwór nazwany później jego nazwiskiem opracował w 1829 roku w celu leczenia powiększenia tarczycy – wola.

Płyn Lugola – skład

Płyn Lugola to roztwór wodny jodu oraz jodku potasu. W składzie oryginalnego płynu stworzonego przez Jeana Lugola znajdowały się tylko trzy składniki:

• Woda,
• Jod,
• Jodek potasu.

Do sporządzenia roztworu stosowana jest woda destylowana o najwyższej czystości. W zależności od rodzaju płynu jod i jodek potasu mogą być nieoczyszczone albo oczyszczone, czyli CZDA, czyste do analizy, co oznacza, że nie zawierają one żadnych zanieczyszczeń.

Przygotowanie płynu Lugola polega na rozpuszczeniu jodku potasu w wodzie, a następnie rozpuszczeniu w tym roztworze jodu, ponieważ jod pierwiastkowy bardzo trudno rozpuszcza się w czystej wodzie.

Gotowy płyn musi być przechowywany w naczyniach, które blokują dostęp światła, na przykład w ciemnych butelkach.

Stężenie płynu Lugola

Płyn ten oferowany jest w różnych stężeniach, które zależne są od ilości znajdującego się w roztworze jodu. Ile procent może mieć płyn Lugola?

Najczęściej kupowany jest płyn Lugola 5%, jednak dostępne są również płyny o niższych stężeniach na poziomie 1% oraz 2%, a także o wyższych stężeniach jak 12%.

Przykładowo 1 kropla płynu Lugola o stężeniu 5% zawiera około 5 mg jodku potasu oraz 2,5 mg jodu.

Płyn Lugola a jodyna

Chociaż zarówno płyn Lugola, jak i jodyna zawierają jod, to jednak są to całkowicie różne produkty.

Jodyna jest spirytusowym, czyli alkoholowym roztworem jodu, podczas gdy płyn Lugola jest roztworem wodnym. Przekłada się to na odmienne działanie tych dwóch produktów.

Jod w tabletkach a płyn Lugola

Jod w tabletkach jest obecny w wielu suplementach diety i w rekomendowanym dawkowaniu może być on bezpiecznie stosowany wewnętrznie. Nie zaleca się natomiast stosowania płynu Lugola wewnętrznie bez konsultacji z lekarzem.

Warto pamiętać o tym, że stosowanie jodu nie jest zalecane u każdego, ponieważ może on powodować skutki uboczne.

Płyn Lugola a promieniowanie

Chociaż płyn ten ma zróżnicowane zastosowanie, to najczęściej kojarzony jest on z sytuacją zagrożenia radioaktywnego.

Płyn Lugola był profilaktycznie podawany w Polsce w 1986 roku, czyli w momencie, w którym doszło do katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Wówczas zastosowano go u ponad 18,5 miliona Polaków, głównie dzieci i młodzieży.

Mechanizm działania płynu polega na uniemożliwieniu wchłaniania przez tarczycę jodu radioaktywnego, czyli jodu-131. W efekcie dochodzi do zahamowania produkcji hormonów tarczycowych.

Wynika to z faktu, że gruczoł tarczycowy nie przyjmuje jodu wtedy, gdy jest nim wysycony – zjawisko to określane jest jako efekt Wolffa-Chaikowa. Wobec tego u osób, które wypiły płyn Lugola, promieniowanie radioaktywne może wyrządzić mniej szkód.

W związku z wojną na Ukrainie w 2022 roku zwiększyła się obawa związana z ponowną katastrofą atomową. W tym czasie można było zauważyć w prasie nagłówki „Polacy wykupują płyn Lugola”. Państwowa Agencja Atomistyki nie zanotowała jednak żadnych zagrożeń radiacyjnych na terenie Polski, a lekarze odradzają zażywanie płynu profilaktycznie.

Zastosowanie płynu Lugola

W przypadku preparatu jak płyn Lugola zastosowanie jest bardzo szerokie i używany jest on zarówno w medycynie konwencjonalnej, jak i alternatywnej. W jakich sytuacjach jest on stosowany najczęściej?

Płyn Lugola na skażenie radioaktywne

Stosowanie płynu Lugola wskazane jest w przypadku pojawienia się skażenia radioaktywnego. Pozwala on wtedy na ochronę tarczycy przed promieniotwórczym jodem i zmniejsza ryzyko chorób następujących na skutek promieniowania, w tym nowotworu tarczycy.

Płyn zaleca się podawać przede wszystkim u dzieci i młodzieży, ponieważ w ich przypadku ryzyko pojawienia się nowotworu tarczycy jest najwyższe. U starszych osób niebezpieczeństwo to maleje.

Podawanie płynu ma miejsce głównie tym osobom, które znajdują się bezpośrednio przy miejscu katastrofy wywołującej skażenie radioaktywne, a także w tych miejscach, w które mógł rozprzestrzenić się promieniotwórczy jod-131 na skutek warunków pogodowych.

Warto jednak wskazać, że nie należy korzystać z niego profilaktycznie, czyli jeszcze zanim dojdzie do jakiegokolwiek skażenia. Wynika to nie tylko z faktu, że może być szkodliwy dla tarczycy, ale również działa on krótkotrwale i efekty jego przyjmowania widoczne są jedynie w ciągu kilku dni.

Tarczyca wysycona jodem przestaje produkować hormony tarczycowe, dlatego dochodzi wtedy do niedoczynności gruczołu. Potem może skutkować to jego nadczynnością, gdy chce ona powrócić do produkcji hormonów po blokadzie wywołanej przez jod z płynu Lugola.

Należy również pamiętać o tym, że podczas katastrof jądrowych dochodzi też do emisji innych radioaktywnych składników, między innymi cezu-137, na który płyn Lugola nie działa.

Płyn Lugola na tarczycę

Jod jest bardzo ważnym pierwiastkiem, który wpływa na działanie tarczycy. Umożliwia wydzielanie przez nią hormonów jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3). Hormony te są niezbędne do prawidłowego działania różnych układów i narządów ciała.

W zależności do ilości przyjętego jodu może on powodować stymulację pracy tarczycy albo też zmniejszać jej aktywność.

Twórca płynu Jean Lugol opracował go w celu leczenia nadczynności tarczycy powodującej wole. Nadczynność tarczycy może powodować nerwowość, drażliwość, nadmierne chudnięcie, wytrzeszcz oczu, kołatania serca, drżenie mięśni. Celem terapii płynem Lugola jest przede wszystkim zahamowanie nadmiernego wydzielania hormonów przez tarczycę. Warto jednak wskazać, że działanie to jest krótkotrwałe, dlatego obecnie płynu tego nie stosuje się już w leczeniu nadczynności tarczycy.

Stosowanie płynu Lugola w niedoczynności tarczycy, czyli w przypadku niewystarczającej produkcji hormonów tarczycowych, również jest możliwe. Wykorzystuje się wtedy niewielkie dawki przepisane przez lekarza. Taka terapia używana jest głównie w przypadku niedoczynności powstałej na skutek niedoboru jodu.

Terapii nie powinno się prowadzić wtedy, gdy u pacjenta podejrzewa się chorobę autoimmunologiczną tarczycy Hashimoto, ponieważ może ona spowodować zaostrzenie zapalenia i nasilenie objawów.

Poza powyższymi zastosowaniami płyn Lugola używany jest również przed zabiegiem wycięcia tarczycy lub jej fragmentów, czyli tyreoidektomią.

Płyn Lugola na skórę

Obecnie najczęściej płyn ten używany jest zewnętrznie, na skórę, ponieważ wykazuje on właściwości przeciwdrobnoustrojowe, między innymi bakteriobójcze, przeciwwirusowe i grzybobójcze. Można stosować go jako nierozcieńczony albo rozcieńczony.

Wykorzystywany jest między innymi do odkażania skóry, w przypadku niewielkich otarć, ran skórnych, by je zdezynfekować.

Stosuje się również płyn Lugola na grzybicę skóry i paznokci, ponieważ pomaga on w walce z grzybami – drożdżakami powodującymi infekcję.

Jod jest również pomocny w przypadku łuszczycy. Niektóre osoby stosują płyn Lugola na łuszczycę, ponieważ może on złagodzić ogniska chorobowe.

Płyn Lugola do płukania jamy ustnej i gardła

Można stosować go w przypadku dolegliwości układu oddechowego, między innymi w trakcie infekcji gardła wywołujących ból, swędzenie, pieczenie, kaszel czy przy dolegliwościach zatok. Również może on pomagać w infekcjach jamy ustnej.

Do płukania jamy ustnej i gardła wykorzystuje się rozcieńczony roztwór, czyli 5 kropli płynu na 100 ml wody.

Można również zastosować go do pędzlowania migdałków po rozcieńczeniu z gliceryną.

Płyn Lugola na hemoroidy

Przez niektóre osoby wykorzystywany jest on przy hemoroidach. Stosowany zewnętrznie, na przykład w mieszance z olejem kokosowym, ma zmniejszać żylaki odbytu i redukować towarzyszące im dolegliwości.

Płyn Lugola na torbiele, guzki i cysty

Można spotkać się też ze stosowaniem płynu na torbiele, guzki oraz cysty układu rozrodczego u kobiet.

Płyn Lugola do badań scyntygraficznych

Stosowany jest on przed badaniami scyntygraficznymi ze znakowanymi radioizotopami.

Płyn Lugola – jak stosować?

Płyn ten przeznaczony jest do stosowania zewnętrznego, na skórę, a także wewnętrznego, czyli do picia.

• Jak stosować płyn Lugola na skórę? Można stosować go jako nierozcieńczony lub rozcieńczony. W przypadku rozcieńczenia najczęściej stosuje się 5 kropli na 100 ml wody lub 10 kropli na 200 ml wody.
• Jak stosować płyn Lugola do płukania jamy ustnej, gardła? Należy wykorzystać jego formę rozcieńczoną w podanych wyżej proporcjach.
• Jak stosować płyn Lugola do picia? Należy stosować go według zaleceń lekarza i nie powinno się zażywać go bez wcześniejszej konsultacji medycznej. Używa się go po rozcieńczeniu w liczbie od 1 od kilkunastu kropel dziennie zależnie od wskazań. Najczęściej rozpuszcza się go w szklance wody, soku lub mleka.

Uwaga! Nie każdy płyn Lugola nadaje się do stosowania wewnętrznego, ponieważ większość dostępnych w aptekach preparatów jest nieoczyszczona.

Płyn Lugola – dawkowanie

Bezpieczna dawka jodu u osoby dorosłej wynosi 150 mcg na dobę. U kobiet w ciąży oraz karmiących stosowana jest wyższa dawka na poziomie 250 mcg na dobę.

Należy pamiętać o tym, że w przypadku płynu Lugola dawkowanie będzie zależne od stężenia roztworu. Im bardziej jest on stężony, tym mniej kropel należy zastosować.

• Dawkowanie przy stosowaniu na skórę to najczęściej 1-5 kropli w rozcieńczeniu na dzień.
• Dawkowanie doustne płynu Lugola w przypadku pojawienia się wskazań powinien określić lekarz.
• Dawkowanie przy promieniowaniu jest wyższe niż w przypadku dawkowania terapeutycznego i może wynosić nawet kilkadziesiąt kropli jednorazowo zależnie od stężenia płynu.

Płyn Lugola – przeciwwskazania

Czy płyn Lugola jest szkodliwy? Płyn ten może być niebezpieczny dla wybranych osób, które nie powinny stosować go bez konsultacji z lekarzem.

Wśród głównych przeciwwskazań do stosowania płynu Lugola znajdują się:

• Nadwrażliwość na jod,
• Ciąża i okres karmienia piersią,
• Okres noworodkowy i niemowlęcy,
• Nadczynność tarczycy,
• Niedoczynność tarczycy z powodu choroby autoimmunologicznej Hashimoto,
• Opryszczkowe zapalenie skóry – choroba Duhringa,
• Gruźlica płuc,
• Niewydolność nerek.

Płyn Lugola – skutki uboczne

Stosowanie płynu zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie może spowodować pojawienie się działań niepożądanych, między innymi wynikających z reakcji alergicznej na jod.

Do głównych skutków ubocznych zaliczane są:

• Podrażnienia skóry oraz błony śluzowej, w tym wysypka, pęcherzyki, nadżerki, świąd, trądzik jodowy,
• Zaburzenia pracy układu pokarmowego, w tym biegunka, bóle brzucha,
• Nadczynność lub niedoczynność tarczycy,
• Zwiększone ryzyko chorób autoimmunologicznych tarczycy,
• Obrzęki węzłów chłonnych,
• Gorączka.

Nadmierne spożycie może spowodować również niebezpieczne działania niepożądane jak migotanie przedsionków, udar mózgu.

Ile kosztuje płyn Lugola?

Cena za roztwór 5% wynosi od około 25 do 50 złotych.

Płyn Lugola – gdzie kupić?

Sprzedaż prowadzona jest głównie w aptekach, ale można też zakupić go w innych sklepach, na przykład z suplementami diety albo w sklepach zielarskich.

Płyn Lugola – czy jest na receptę?

Nie, można zakupić go bez konieczności okazywania recepty od lekarza.

Źródła:
1. https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yn_Lugola
2. Bieżąca sytuacja radiacyjna w Polsce – https://www.gov.pl/web/paa/sytuacja-radiacyjna
3. https://pulsmedycyny.pl/prof-gietka-czernel-plyn-lugola-zazywany-profilaktycznie-to-moze-byc-szkodliwe-1143657
4. Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu – w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Beata Pyka, Iwona Zieleń-Zynek, Joanna Kowalska, Grzegorz Ziółkowski, Bartosz Hudzik, Mariusz Gąsior, Barbara Zubelewicz-Szkodzińska, Folia Cardiologica 2019, tom 14, nr 2, strony 156-1
5. Leczenie nadczynności tarczycy, Łącka K., Czyżyk A., Farmacja Współczesna, 2008; 1: 69-78
6. Nadczynność tarczycy po podaniu środków cieniujących zawierających jod, M. Żach, K. Kryjan, U. Ambroziak i in., Kardiologia Polska 71(7) (2013) 752–756