Jod

Jod – właściwości i działanie. Kiedy go suplementować?

Jod jest niezbędnym mikroelementem dla zdrowia człowieka. Niestety, czasami w pożywieniu jest go zbyt mało w stosunku do zapotrzebowania. Jakie są najważniejsze właściwości jodu? Jak uzupełnić poziom tego pierwiastka? Czym kierować się przy wyborze zawierających go suplementów?

Co to jest jod?

Jod, określany symbolem I, jest pierwiastkiem chemicznym wchodzącym w skład fluorowców. Jego nazwa pochodzi od starogreckiego „ioeides”, co oznacza „fioletowy” i ma związek z kolorem jego par.

Pierwiastek ten został odkryty w 1812 roku. Stosowany jest między innymi w produkcji barwników, w fotografii, analityce laboratoryjnej, a także w medycynie. Ma on również duże znaczenie biologiczne dla człowieka.

Jod – występowanie

Jest on pierwiastkiem występującym w przyrodzie w małych ilościach. Obecny jest on głównie w wodzie morskiej, glebie, skałach, a także w organizmach żywych. Rzadko występuje w postaci mineralnej.

Ponadto wytwarzany jest przemysłowo. Najczęściej do jego produkcji wykorzystywane są wodorosty, solanki oraz saletra.

Produkty bogate w jod

Pierwiastek ten jest obecny w wodzie oraz w różnych pokarmach. Jako że organizm człowieka samodzielnie nie może go produkować, jest on ważnym składnikiem diety.

Głównym źródłem jodu w diecie człowieka jest jodowana sól kuchenna. Duża ilość naturalnego jodu znajduje się także w rybach morskich, owocach morza, algach jak spirulina i chlorella, a także w wybranych roślinach i nabiale.

Pokarmy bogate w jod – zawartość jodu na 100 g:

• Sól kuchenna jodowana – 2293 mcg – jedna łyżeczka zawiera około 150 mcg jodu,
• Świeży dorsz – 110 mcg,
• Świeży mintaj – 103 mcg,
• Wędzona makrela – 40 mcg,
• Żółty ser – 30 mcg,
• Biały ser – 26 mcg,
• Mleko – 21-25 mcg,
• Orzechy laskowe – 17 mcg,
• Brokuły – 15 mcg,
• Jaja kurze – 9,5 mcg.

Ponadto może on być dostarczany do organizmu wraz z powietrzem. Jego duża ilość znajduje się w powietrzu morskim, oceanicznym, dlatego u osób mieszkających nad morzami i ocenami rzadziej notuje się niedobory jodu niż u osób żyjących na terenach górskich.

Właściwości lecznicze jodu

Jest on niezwykle istotny dla zdrowia człowieka, a jego niedobory mogą powodować poważne dolegliwości.

Prezentowane przez jod właściwości prozdrowotne dotyczą głównie tarczycy. Jest to gruczoł – narząd wydzielniczy służący do produkcji hormonów jak trójjodotyronina (T3), tyroksyna (T4) i kalcytonina. Wpływają one na procesy metaboliczne oraz na gospodarkę wapniowo-fosforanową ciała człowieka. Za regulację pracy tarczycy odpowiada układ podwzgórze-przysadka mózgowa w połączeniu ze sprzężeniem zwrotnym z wykorzystaniem hormonu TSH wydzielanego przez przysadkę.

Jod znajduje się w gruczole tarczycowym w ilości około 10-20 mg. Jego niedobory mogą powodować poważne zaburzenia pracy tarczycy oraz prowadzić do schorzeń tego narządu.

Zapotrzebowanie na jod

Dzienne zapotrzebowanie na jod jest bardzo małe. Szacuje się, że w ciągu całego życia człowieka pierwiastek ten jest mu potrzebny zaledwie w ilości paru gramów!

Podaż jodu jest zależna od wieku oraz od stanu zdrowia. Wyższe zapotrzebowanie dotyczy osób dorosłych niż dzieci, a także kobiet ciężarnych i karmiących.

Według danych podanych przez Instytut Żywności i Żywienia zapotrzebowanie dzienne na jod wynosi:

• Dzieci do 5 roku życia – 90 mcg,
• Dzieci od 6 do 12 roku życia – 120 mcg,
• Dzieci od 12 roku życia i osoby dorosłe – 150 mcg,
• Kobiety ciężarne – 220 mcg,
• Kobiety karmiące – 290 mcg.

Niedobór jodu

Brak wystarczającej ilości tego mikroelementu w organizmie może przyczyniać się do pojawiania się dolegliwości tarczycy, a przez to także szeregu innych niekorzystnych objawów. Tarczyca jest bowiem gruczołem oddziałującym na wiele układów i narządów, w tym na mózg i układ nerwowy, układ kostny, skórę, włosy. Ponadto odpowiada ona za metabolizm oraz procesy rozwoju komórek.

Do niedoboru jodu przyczynia się głównie jego niedostateczna ilość w diecie oraz w powietrzu – stąd najczęściej braki tego pierwiastka występują na terenach górskich.

Skutki niedoboru jodu:

• Powiększenie gruczołu tarczycowego – powstanie wola endemicznego, tzw. wola tarczycy,
• Niedoczynność tarczycy – niewystarczająca produkcja hormonów tarczycowych,
• Wole guzkowate – pojawienie się guzków na tarczycy,
• Negatywny wpływ na funkcje poznawcze – gorsza koncentracja, pamięć,
• Trudności z zajściem w ciążę oraz donoszeniem ciąży,
• U dzieci – zwiększenie ryzyka śmiertelności okołoporodowej oraz gorszy rozwój motoryczny i umysłowy.

Sprawdź naturalne preparaty z jodem

Co wypłukuje jod z organizmu?

Do obniżenia poziomu jodu może przyczyniać się nieprawidłowa dieta.

Do zmniejszenia jego ilości w organizmie dochodzi głównie na skutek częstego spożywania potraw zawierających kapustę oraz inne rośliny kapustowate. Zawierają one rodanki, które są związkami antagonistycznymi w stosunku do jodków. To powoduje również, że rodanki mogą przyczyniać się do zaostrzenia schorzeń tarczycy.

Jod – na co pomaga?

Pierwiastek ten jest niezbędny dla funkcjonowania całego organizmu zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Kiedy należy zadbać o jego prawidłową ilość i ewentualnie rozpocząć suplementację?

Jod na tarczycę

W przypadku pierwiastka jak jod zastosowanie lecznicze dotyczy głównie chorób tarczycy. Zażywanie jodu pomaga w zapobieganiu oraz w łagodzeniu dolegliwości tarczycowych, lecz nie jest on wskazany w każdym schorzeniu tego gruczołu.

Działanie jodu na tarczycę:

• Jod a niedoczynność tarczycy – niedobory tego pierwiastka mogą przyczyniać się do niedoczynności gruczołu tarczycy. Daje ona objawy jak przybieranie na wadze, zmęczenie, senność, szybkie marznięcie, zaparcia, wypadanie włosów. Gdy została stwierdzona niedoczynność, wówczas zalecana jest suplementacja jodu.
• Nadczynność tarczycy a jod – nadmierne ilości tego mikroelementu mogą przyczyniać się do pojawiania się nadczynności gruczołu tarczycowego. Daje on objawy jak wole tarczycy, nadpotliwość, chudnięcie, drżenie rąk, przyspieszona praca serca, wytrzeszcz oczu. W nadczynności nie należy spożywać jodu w dużej ilości. Należy unikać częstej konsumpcji ryb, alg, produktów wzbogacanych w jod jak sól jodowana.

Jod a Hashimoto

Choroba Hashimoto to przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, które zaliczane jest do kategorii chorób z autoagresji, czyli chorób autoimmunologicznych. Dochodzi w niej do nieprawidłowego działania układu odpornościowego, który niszczy komórki tarczycy, powodując jej zmniejszenie oraz obniżenie wydzielania hormonów tarczycowych, czyli niedoczynność tarczycy.

Jod w chorobach tarczycy ma duże znaczenie, ponieważ potrafi on pobudzać gruczoł do wydzielania hormonów. Jednak w przypadku choroby Hashimoto może on nasilać zapalenie. Pojawiają się także doniesienia, że do zapoczątkowania tego schorzenia może prowadzić nadmierne spożycie jodu. Właśnie dlatego jego dodatkowa suplementacja nie jest wtedy rekomendowana.

Jod na funkcje poznawcze

Ma on duże znaczenie dla funkcji poznawczych człowieka już od najmłodszych lat. Wpływa pozytywnie na mózg i na układ nerwowy, a przez to wspomaga zdolność uczenia się, zapamiętywania, podnosi koncentrację.

Jod usuwa metale ciężkie

Właściwa ilość jodu w organizmie przyczynia się do skutecznego usuwania nadmiaru metali ciężkich. Wynika to z właściwości chelatujących jodu, który potrafi wiązać metale ciężkie i pomaga w ich wydalaniu.

Jod na płodność

Jego niedobory mogą powodować pojawienie się problemów z płodnością, zwłaszcza u kobiet. Właśnie dlatego kobietom, które planują zajść w ciążę, zaleca się stosowanie suplementów diety, które zawierają w składzie jod.

Jod w leczeniu raka tarczycy

Jod znalazł także zastosowanie w leczeniu raka tarczycy. Stosowany jest wtedy jod radioaktywny, który jest elementem terapii radioizotopowej. Podawany jest w postaci kapsułek podczas pobytu w szpitalu.

Jak suplementować jod?

Poza dostarczaniem jodu w postaci produktów spożywczych może być on suplementowany. W sprzedaży można znaleźć szeroką gamę preparatów zawierających ten pierwiastek, między innymi są to jod w tabletkach oraz jod w kroplach.

Jod jest też składnikiem preparatów typu Kelp, które zawierają w składzie naturalne algi kelp, czyli morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus).

Można zakupić także preparaty złożone z tym mikroelementem. Występuje on między innymi w suplementach zawierających selen, bor, witaminę B12, probiotyki. Jest też ważnym składnikiem suplementów dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

Kiedyś bardzo popularny był także płyn Lugola zawierający w składzie jodek potasu, lecz obecnie stosowany jest on rzadziej ze względu na swoje właściwości barwiące. Płyn ten używany był też do odkażania skóry oraz po rozcieńczeniu do płukania gardła.

Jod – dawkowanie

Zalecane dzienne dawkowanie jodu to 150 mcg dla osoby dorosłej. Jod dla dzieci podawany jest w niższych dawkach odpowiadających zapotrzebowaniu ze względu na wiek.

Kiedy stosować suplementy z jodem?

W przypadku pierwiastka jak jod suplementacja wskazana jest głównie w niedoczynności tarczycy, jednak nie powinny stosować go osoby z chorobą Hashimoto.

Jego stosowanie jest też polecane kobietom w ciąży, karmiącym piersią, osobom chcącym poprawić swoje funkcje poznawcze i wykonać detoks organizmu.

Warto też pamiętać o tym, że jod znajduje się w dużych ilościach w soli, rybach, algach jak chlorella czy spirulina, dlatego wtedy, gdy dieta obfituje w te produkty, dodatkowa suplementacja nie jest konieczna.

Czy jod jest szkodliwy?

W dużych ilościach pierwiastek ten może być toksyczny, dlatego jego suplementacja powinna odbywać się zgodnie z zaleceniami. Właśnie dlatego w trakcie stosowania preparatów z tym mikroelementem nie należy przekraczać zalecanej dawki.

Przy zażywaniu znacznych ilości jodu może dojść do pojawienia się objawów zatrucia, które wymaga leczenia szpitalnego.

Objawy zatrucia jodem:

• Metaliczny posmak w ustach,
• Ślinotok,
• Bóle żołądka,
• Wymioty,
• Biegunka,
• Zmiany skórne.

Jod w ciąży i podczas karmienia piersią

Właściwa ilość tego pierwiastka jest bardzo istotna u kobiet ciężarnych i karmiących piersią. U kobiet w ciąży zalecane dzienne dawkowanie to 220 mcg, natomiast u karmiących 290 mcg.

Jod można dodatkowo suplementować w formie specjalnych preparatów dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią.

Należy jednak pamiętać o tym, że nadmiar jodu w diecie matki może przyczyniać się do powstawania problemów z tarczycą u dziecka, dlatego nie powinno się przekraczać ilości 500 mcg na dzień.

Gdzie kupić jod?

Można zakupić go bez recepty w aptekach, zielarniach czy w sklepach specjalizujących się w dostarczaniu suplementów i produktów prozdrowotnych.

Jod - zamów online

Jaki suplement z jodem wybrać?

Podczas zakupów warto zdecydować się ten zawierający najlepiej przyswajalny jod, który szybko się wchłania i jest bezpieczny dla organizmu.

Polecane są preparaty zawierające w składzie jodek potasu, który dodawany jest także do soli kuchennej, lub jod w formie naturalnych alg, na przykład z gatunków Ascophyllum nodosum – alg brunatnych, kelp, czyli morszczynu pęcherzykowatego (Fucus vesiculosus).

Źródła:
1. Jod w diecie – jak uniknąć niedoboru?, Izabela Grabowska, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/jod-w-diecie-jak-uniknac-niedoboru/.
2. Zastosowanie izotopów jodu w medycynie. Terapia chorób tarczycy, Bulska M., Karwowski B.T., Orszulak-Michalak D., Farmacja Współczesna, 2014; 7: 62-71.
3. Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, Katarzyna Lachowicz, Małgorzata Stachoń, Ewelina Pałkowska-Goździk, Ewa Lange, Aktualne problemy zdrowotne w świetle nauk o żywieniu człowieka, Tom 68 Nr 2 (2019).