Kolagen

Kolagen – kompendium wiedzy

Kolagen jest bardzo ważnym białkiem dla organizmu człowieka. Zawierające go suplementy diety są obecnie niezwykle popularne i sięga po nie wiele osób. Czym dokładnie jest kolagen? Jakie ma on właściwości? Czy warto pić kolagen lub stosować kolagen w tabletkach? Wyjaśniamy najważniejsze kwestie!

Co to jest kolagen?

Kolagen jest zaliczany do kategorii białek. Jest on podstawowym białkiem w organizmie człowieka, stanowiącym około 1/3 jego całkowitego składu białkowego. Zbudowany jest on głównie z glicyny (około 33%) oraz z proliny i hydroksyproliny (20-25%).

Włókna kolagenowe działają jak cegiełki spajające ciało, zapewniające tkankom odpowiednią elastyczność i jędrność. Odgrywają kluczową rolę jako wsparcie strukturalne różnych tkanek i znajdują się między innymi w skórze, kościach, mięśniach, ścięgnach i więzadłach, ale także w zębach czy naczyniach krwionośnych.

Rodzaje kolagenu

• Kolagen typu 1 – ten typ jest najobficiej występujący i obecny jest w skórze, kościach, zębinie, ścięgnach i tkankach łącznych. Zapewnia siłę i wsparcie tym tkankom.
• Kolagen typu 2 – występujący głównie w chrząstce stawowej, dlatego jest niezbędny do utrzymania zdrowia i elastyczności stawów.
• Kolagen typu 3 – ten typ kolagenu często występuje obok kolagenu typu 1 i jest bogaty w włókna siatkowe, które zapewniają wsparcie dla narządów i tkanek, takich jak naczynia krwionośne i skóra.
• Kolagen typu 4 – znajdujący się w błonach podstawnych kolagen typu 4 ma kluczowe znaczenie dla utrzymania integralności tkanek i narządów.
• Kolagen typu 5 – obecny jest między innymi w rogówce, zębach, kościach, skórze, mięśniach gładkich.

Właściwości kolagenu

• Wytrzymałość – włókna kolagenowe zapewniają tkankom wytrzymałość na rozciąganie, dzięki czemu są w stanie wytrzymać znaczne odkształcenia.
• Elastyczność – kolagen pozwala tkankom rozciągać się bez uszkodzeń, co przekłada się na ich elastyczność i sprężystość.
• Nawodnienie – cząsteczki kolagenu mają wyjątkową zdolność zatrzymywania cząsteczek wody, pomagając w utrzymaniu nawilżenia tkanek i ich elastyczności.
• Regeneracja – dodatkowo kolagen bierze udział w naprawie i regeneracji tkanek, odgrywając kluczową rolę w procesach ich przebudowy i gojenia się ran.

Co niszczy kolagen w organizmie?

• Starzenie się – wraz z wiekiem zmniejsza się naturalna produkcja kolagenu w organizmie, co prowadzi do utraty elastyczności skóry, sztywności stawów i osłabienia tkanki łącznej.
• Promieniowanie UV – nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV) ze słońca może przyspieszyć rozkład kolagenu w skórze, prowadząc do przedwczesnego starzenia się, zmarszczek i zwiotczenia skóry.
• Złe odżywianie – niewystarczające spożycie niezbędnych składników odżywczych, takich jak witamina C, cynk i miedź, może upośledzać syntezę kolagenu i przyczyniać się do osłabienia tkanek.
• Palenie papierosów – wiadomo, że palenie przyspiesza degradację kolagenu poprzez wytwarzanie wolnych rodników i zmniejszenie przepływu krwi do skóry, co powoduje przedwczesne starzenie się i uszkodzenie skóry.
• Wysokie spożycie cukru – spożywanie nadmiernych ilości cukru może prowadzić do powstawania końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGE), które mogą sieciować się z włóknami kolagenowymi i upośledzać ich funkcję.
• Toksyny – ponadto narażenie na zanieczyszczenia, toksyny środowiskowe i czynniki stresogenne może sprzyjać uszkodzeniu kolagenu.

Produkty bogate w kolagen

• Rosół na kościach – jest to jedno z najbogatszych źródeł kolagenu wytwarzane przez gotowanie kości zwierzęcych, takich jak kurczak, wołowina, przez dłuższy czas. Proces gotowania na wolnym ogniu wydobywa kolagen i inne korzystne związki z mięsa i z kości, tworząc bulion o wysokiej zawartości składników odżywczych.
• Mięso i podroby – kolagen znajduje się w różnych mięsach i podrobach z drobiu, wieprzowiny, wołowiny oraz ryb, a także w ich przetworach, na przykład w wędlinach, konserwach mięsnych.
• Żelatyna – pochodząca z tkanek zwierzęcych bogatych w kolagen, jest wszechstronnym składnikiem, który często używany jest do przygotowania żelek, puddingów, galaretek, konserw, wędlin, niektórych słodkich serków czy jogurtów. Dostarcza tych samych aminokwasów, które znajdują się w kolagenie.

Często pojawia się też pytanie – w jakich warzywach i owocach jest kolagen? Chociaż owoce i warzywa same w sobie nie zawierają kolagenu, dostarczają niezbędnych składników odżywczych, które wspierają syntezę tego związku w organizmie i promują lepszy stan zdrowia.

Owoce i warzywa wspierające produkcję kolagenu:

• Owoce cytrusowe – pomarańcze, cytryny i grejpfruty są bogate w witaminę C, która jest niezbędna do syntezy kolagenu. Witamina C odgrywa kluczową rolę w przekształcaniu proliny i lizyny w hydroksyprolinę i hydroksylizynę, aminokwasy niezbędne do tworzenia kolagenu.
• Truskawki, jagody i maliny – są bogate w przeciwutleniacze, w tym witaminę C i antocyjany, które pomagają chronić kolagen przed uszkodzeniami oksydacyjnymi powodowanymi przez wolne rodniki.
• Zielone warzywa liściaste – szpinak, sałata, jarmuż czy boćwina są doskonałymi źródłami witaminy C, a także witaminy A, która wspiera zdrowie skóry i wspomaga produkcję kolagenu.
• Papryka – zwłaszcza odmiany czerwona i żółta są bogate w witaminę C, a także zawierają karotenoidy, takie jak beta-karoten, które pomagają chronić skórę przed uszkodzeniami UV i wspomagają syntezę kolagenu.
• Pomidory – są dobrym źródłem witaminy C i zawierają likopen, silny przeciwutleniacz, który pomaga chronić skórę przed uszkodzeniami słonecznymi i wspiera produkcję kolagenu.

Suplementy z kolagenem – co to jest?

Suplementy kolagenowe to suplementy diety zaprojektowane w celu wspierania naturalnej produkcji kolagenu w organizmie i promowania zdrowia skóry, stawów i kości. Przeznaczone są zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet.

Takie preparaty zawierają peptydy kolagenowe, które pochodzą z bogatych w kolagen źródeł zwierzęcych. Ich podstawowym składnikiem jest czysty kolagen hydrolizowany, czyli hydrolizat kolagenu, który powstaje w drodze syntezy chemicznej. Uznawany jest za najlepszy kolagen, dlatego, aby uzyskać optymalną biodostępność, warto szukać suplementów zawierających kolagen hydrolizowany.

Hydrolizowany kolagen po zażyciu jest rozkładany na mniejsze cząsteczki w celu łatwiejszego wchłaniania przez organizm, które następnie pomagają w endogennej syntezie kolagenu.

Dodatkowo suplementy z kolagenem mogą zawierać inne substancje, na przykład są to kwas hialuronowy, chondroityna, krzem, biotyna, witaminy A, E czy witamina C zależnie od ich przeznaczenia.

Suplementy te są dostępne w różnych postaciach, na przykład jako kolagen w proszku, tabletkach, kapsułkach, płynach czy żelkach, dzięki czemu są wygodne do codziennego spożycia.

Rodzaje suplementów z kolagenem

• Kolagen wołowy – zawiera głównie kolagen typu 1 i 3, który występuje obficie w skórze, kościach i ścięgnach bydła. Suplementy z kolagenem wołowym są często używane w celu poprawy elastyczności skóry, ruchomości stawów i regeneracji mięśni.
• Kolagen wieprzowy – to związek pochodzący ze skóry, tkanki łącznej lub kości świń. Podobnie jak inne rodzaje kolagenu, kolagen wieprzowy jest białkiem, które odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu wsparcia i siły różnym tkankom w organizmie. Składa się głównie z kolagenu typu 1 i 3, które występują w skórze, ścięgnach, więzadłach, kościach i innych tkankach łącznych.
• Kolagen rybi – suplementy na bazie kolagenu rybiego zazwyczaj pozyskiwane są ze skóry, łusek lub kości różnych gatunków ryb morskich, takich jak dorsz, tilapia lub łosoś. Kolagen morski to przede wszystkim kolagen typu 1, który bardzo przypomina kolagen ludzki i jest łatwo wchłaniany przez organizm. Uznawany jest za najlepiej przyswajalny ze względu na wielkość i strukturę cząsteczek. Rekomendowany ze względu na swoje właściwości odmładzające skórę i wspierające zdrowie stawów.
• Kolagen z dorsza atlantyckiego – jeden z typów kolagenu rybiego, produkowany ze skóry dorsza atlantyckiego, który jest popularnym źródłem kolagenu morskiego. Kolagen z dorsza jest bogaty w kolagen typu 1, który korzystnie wpływa na zdrowie skóry, redukcję zmarszczek i poprawę poziomu nawilżenia naskórka.
• Kolagen z kwasem hialuronowym – niektóre suplementy kolagenowe zawierają kwas hialuronowy, substancję naturalnie występującą w organizmie, która pomaga utrzymać nawilżenie i elastyczność skóry. Połączenie kolagenu z kwasem hialuronowym może poprawić nawilżenie skóry i stawów oraz wspierać przez to lepszy stan zdrowia i profilaktykę anti-aging. Z tego względu mieszanka ta określana jest często jako kolagen beauty i często polecana jest jako najlepszy kolagen dla kobiet.
• Kolagen z witaminą C – witamina C odgrywa kluczową rolę w syntezie kolagenu, wspierając konwersję proliny i lizyny w hydroksyprolinę i hydroksylizynę, czyli w aminokwasy kluczowe do tworzenia kolagenu. Suplementy kolagenowe wzbogacone witaminą C mogą pomóc zoptymalizować produkcję kolagenu i wspierać zdrowie skóry, gojenie się ran i funkcjonowanie układu odpornościowego.
• Kolagen z chondroityną – chondroityna jest ważnym składnikiem budulcowym chrząstki stawowej, dlatego kolageny z jej dodatkiem są polecane dla osób z problemami stawowymi. W takim wariancie dostępny jest między innymi suplement NatiCol, który zawiera kwas hialuronowy, chondroitynę oraz witaminę C.

Czy kolagen w tabletkach jest skuteczny?

Tabletki kolagenowe, kolagen do picia oraz inne typy suplementów z kolagenem mogą być skuteczne, jednak ich efektywność działania zależy od różnych czynników, takich jak jakość użytego kolagenu, dawkowanie, stan zdrowia oraz indywidualne różnice we wchłanianiu i metabolizmie.

Badania wykazują, że w przypadku preparatów zawierających kolagen efekty są szybko zauważalne, jeśli są one odpowiednio dobrane i stosowane systematycznie. To powoduje, że sięga po nie dzisiaj wiele osób.

Kolagen – na co pomaga?

• Kolagen na stawy - Kolagen jest niezbędny do zachowania prawidłowej pracy stawów, ponieważ jest składnikiem ich chrząstki, więzadeł i mazi stawowej. Suplementacja kolagenem może wspomóc kondycję stawów, zmniejszyć ich ból i sztywność oraz poprawić mobilność, szczególnie u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów lub urazami stawów.
• Kolagen na ścięgna - Ścięgna to twarde, włókniste tkanki, które łączą mięśnie z kośćmi i ułatwiają ich ruch. Wykazywane przez kolagen działanie powoduje zwiększenie siły i elastyczności ścięgien, co wspiera ich prawidłowe funkcjonowanie i zmniejsza ryzyko przeciążenia i urazów.
• Kolagen na kręgosłup - Kolagen jest kluczowym składnikiem krążków amortyzujących kręgi kręgosłupa. Suplementacja kolagenem może pomóc w utrzymaniu wytrzymałości i elastyczności krążków międzykręgowych, wspierając zdrowie kręgosłupa i zmniejszając ryzyko chorób, takich jak przepuklina dyskowa – dyskopatia lub choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa.
• Kolagen na jelita - Kolagen może pomóc w utrzymaniu zdrowia jelit poprzez wzmocnienie ich błony śluzowej, zmniejszenie stanu zapalnego i wspieranie funkcji trawiennych. Może to przyczynić się do poprawy trawienia, wchłaniania składników odżywczych i ogólnego zdrowia układu pokarmowego.
• Kolagen na odchudzanie - Kolagen może pośrednio wspierać redukcję wagi. Włączenie kolagenu do diety może pomóc zwiększyć uczucie sytości, zmniejszyć apetyt i wesprzeć metabolizm.
• Kolagen na kości - Kolagen jest istotnym składnikiem tkanki kostnej, ponieważ odpowiada on za strukturę, siłę i elastyczność kości. Suplementacja kolagenem może pomóc w utrzymaniu gęstości kości oraz w zmniejszeniu ryzyka złamań, szczególnie u kobiet po menopauzie i osób zagrożonych osteoporozą.
• Kolagen dla biegaczy - Biegacze i inni sportowcy mogą odnieść szereg korzyści z suplementacji kolagenem, ponieważ preparaty te mogą wspierać zdrowie stawów, zmniejszać ryzyko kontuzji i przyspieszać regenerację po intensywnych sesjach treningowych. Kolagen dla sportowców pomaga im zachować kondycję tkanki łącznej, która jest poddawana znacznym, powtarzającym się obciążeniom podczas ćwiczeń.
• Kolagen na skórę - Dobrym wyborem jest kolagen na cerę, ponieważ jest on niezbędny do utrzymania elastyczności, nawilżenia i jędrności skóry. Poleca się także kolagen na zmarszczki i zwiotczenia skóry, ponieważ wspiera on regenerację i naprawę skóry oraz pomaga w zachowaniu jej młodego, zdrowego wyglądu.

Jaki kolagen wybrać na zmarszczki i poprawę wyglądu skóry?

Wybierając suplementy kolagenowe na zmarszczki, szukaj produktów zawierających peptydy kolagenu typu 1, które są szczególnie korzystne dla zdrowia i elastyczności skóry. Suplementy kolagenowe z dodatkiem składników, takich jak kwas hialuronowy, witamina C lub przeciwutleniacze, mogą mieć jeszcze mocniejsze działanie przeciwstarzeniowe.

Kolagen na paznokcie

Również paznokcie mogą zyskać na suplementacji kolagenem. Związek ten zwiększa elastyczność płytki paznokciowej, zmniejszając ryzyko jej złamań i rozdwajania się.

Kolagen na rozstępy

Kolagen to kluczowe białko strukturalne w skórze, które zapewnia jej integralność i elastyczność. Chociaż suplementacja kolagenem może wspierać sprężystość skóry i zmniejszać ryzyko tworzenia się rozstępów, istnieją ograniczone dowody naukowe sugerujące, że sam kolagen może skutecznie eliminować istniejące rozstępy.

Kolagen na włosy

Często pojawia się też pytanie – czy kolagen pomaga na włosy? Kolagen jest kluczowym składnikiem struktury mieszków włosowych, wspierającym wzrost, siłę i grubość włosów. Właśnie dlatego suplementacja kolagenem może pomóc odżywić skórę głowy, poprawić zdrowie mieszków włosowych i zmniejszyć wypadanie włosów.

Kolagen na układ krążenia

Pojawiają się również doniesienia o korzystnym wpływie kolagenu na pracę naczyń krwionośnych i serca. Może on redukować ilość „złego” cholesterolu LDL oraz zmniejszać nadciśnienie tętnicze.

Jak przyjmować suplementy z kolagenem?

W sprzedaży znaleźć można kolagen w wielu formach, na przykład jako kolagen w saszetkach, tabletkach, płynach czy ampułkach. Jak wybrać odpowiedni produkt? Czy lepszy będzie kolagen w tabletkach czy do picia?

• Kolagen w tabletkach i kapsułkach – są wygodne do spożycia i pozwalają na precyzyjne dawkowanie. Można je przyjmować, popijając wodą lub innym napojem o dowolnej porze dnia.
• Kolagen do picia – płynne preparaty można mieszać z wodą, sokiem, koktajlami lub innymi napojami w celu łatwego spożycia. Mogą mieć dodatki smakowe i stanowią wygodną opcję dla tych, którzy nie przepadają za tabletkami i kapsułkami.
• Kolagen w ampułkach – zazwyczaj zawiera skoncentrowaną dawkę kolagenu w postaci płynnej. Pojedyncze ampułki ułatwiają dawkowanie.
• Kolagen w proszku – sprzedawany w większych opakowaniach z miarkami. Przeznaczony jest do mieszania z wodą albo napojami.
• Kolagen w saszetkach – sprzedawany w pojedynczych saszetkach dla łatwiejszego dawkowania. Także przeznaczony do przyrządzania napojów.

Kolagen – dawkowanie

Zalecana dawka suplementów kolagenowych może się różnić w zależności od czynników takich jak wiek, stan zdrowia i konkretne cele zdrowotne. Ile dziennie powinno się go stosować?

Najczęściej zalecane dawki suplementów kolagenowych wahają się od 2,5 do 15 gramów dziennie. Badania sugerują, że dawkowanie wynoszące około 4-5 gramów dziennie może skutecznie wspomagać zdrowie skóry, stawów i kości.

Czy kolagen można przedawkować?

Suplementy kolagenowe są ogólnie uważane za bezpieczne, jeśli są przyjmowane zgodnie z zalecanymi wytycznymi dotyczącymi dawkowania. Nie należy przekraczać zalecanej dawki, ponieważ nadmierne spożycie może u niektórych osób prowadzić do zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Dodatkowo w dużych dawkach może potencjalnie obciążać nerki lub wątrobę.

Kolagen – kiedy brać?

Stosowanie suplementów z kolagenem najczęściej zalecane jest podczas albo po posiłkach, co wspiera jego wchłanianie.

Kiedy zażywać tabletki lub kiedy pić kolagen – rano czy wieczorem? Nie ma ścisłej reguły, kiedy przyjmować suplementy kolagenowe. Przyjmowanie ich rano może pomóc Ci rozpocząć dzień i zapewnić zastrzyk energii i witalności. Niektórzy wolą z kolei przyjmować suplementy kolagenowe wieczorem w ramach swojej codziennej rutyny przed snem.

Kolagen – jak długo stosować?

Czas trwania suplementacji może się różnić w zależności od indywidualnych potrzeb, celów zdrowotnych i reakcji.

Wiele osób odczuwa zauważalne korzyści z suplementacji kolagenem w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Korzyści te mogą obejmować poprawę elastyczności skóry, ruchomości stawów i ogólnego samopoczucia.

Krótkoterminowe stosowanie suplementów kolagenowych może być korzystne w przypadku rozwiązania konkretnych problemów lub wspierania tymczasowych celów zdrowotnych. Natomiast długotrwałe stosowanie suplementów jest zalecane osobom, które chcą w dłuższej perspektywie wspierać zdrowie skóry, funkcjonowanie stawów i opóźnić starzenie się.

Kolagen – przeciwwskazania

Chociaż suplementy kolagenowe są ogólnie uważane za bezpieczne, istnieją pewne przeciwwskazania i środki ostrożności, o których należy pamiętać przed ich zastosowaniem.

• Alergie – osoby ze stwierdzoną alergią na kolagen lub którykolwiek ze składników suplementów powinny ich unikać, aby zapobiec reakcjom alergicznym.
• Schorzenia – osoby cierpiące na określone schorzenia, takie jak choroby nerek lub zaburzenia wpływające na metabolizm kolagenu (zespół Ehlersa-Danlosa), powinny skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem suplementów kolagenowych.
• Kolagen w ciąży – istnieją ograniczone badania dotyczące bezpieczeństwa suplementacji kolagenu podczas ciąży, dlatego najlepiej zwrócić się po profesjonalną poradę przed jego użyciem.
• Kolagen a karmienie piersią – podobnie jak w przypadku suplementacji w ciąży nie przeprowadzono badań dla matek karmiących piersią, zatem przed zastosowaniem suplementów należy skonsultować się z lekarzem.

Kolagen a tycie

Jest mało prawdopodobne, aby suplementy kolagenowe same w sobie powodowały przyrost masy ciała, ponieważ mają niską zawartość kalorii i składają się głównie z białka. Często jest wprost przeciwnie, ponieważ pobudzają one metabolizm i ułatwiają odchudzanie.

Kolagen a tarczyca

Nie ma bezpośrednich dowodów sugerujących, że suplementy kolagenu wpływają na czynność tarczycy.

Kolagen – skutki uboczne

Suplementy te są na ogół dobrze tolerowane, ale u niektórych osób mogą wystąpić łagodne skutki uboczne, w tym:

• Problemy trawienne, takie jak wzdęcia, gazy lub biegunka – często można je złagodzić poprzez dostosowanie dawki lub przyjmowanie kolagenu z posiłkiem.
• Reakcje alergiczne – mogą one obejmować swędzenie, zaczerwienienie skóry, problemy trawienne.

Jaki kolagen wybrać?

Gdy planuje się zacząć stosować kolagen, jaki wybrać, by uzyskać największe korzyści z suplementacji?

Odpowiedź na pytanie, jaki kolagen jest najlepszy, będzie różnić w zależności od indywidualnych potrzeb, preferencji i stanu zdrowia. Oto kilka czynników, które należy wziąć pod uwagę przy wyborze suplementu:

• Źródło kolagenu – suplementy kolagenowe mogą pochodzić z różnych źródeł, takich jak bydło, świnie, ryby. Osoby mające ograniczenia lub preferencje dietetyczne, mogą wybrać źródło kolagenu odpowiadające swoim potrzebom. Uznaje się, że najlepiej przyswajalny kolagen to kolagen rybi typu 1, który wchłania się znacznie lepiej niż wołowy czy wieprzowy.
• Jakość i czystość preparatu – warto poszukiwać suplementów renomowanych marek, które przechodzą niezależne testy w celu potwierdzenia ich optymalnej jakości i czystości. Dzięki temu możesz mieć pewność, że otrzymujesz bezpieczny i skuteczny produkt.
• Dodatkowe składniki – niektóre suplementy kolagenowe mogą zawierać dodatkowe składniki, takie jak witaminy, minerały lub inne związki, które mogą zwiększać skuteczność suplementu. Przykładowo, jeśli zastanawiasz się, jaki kolagen na skórę wybrać, postaw na ten z kwasem hialuronowym, witaminą C, biotyną.
• Formuła – preparaty występują w różnych postaciach, w tym w postaci proszków, kapsułek czy płynów. Wybierz formułę, która będzie dla Ciebie najwygodniejsza.
• Recenzje – posiadane przez dany kolagen opinie mogą być również bardzo pomocne w zakupie.

Ile kosztuje kolagen?

W przypadku suplementów zawierających kolagen cena wynosi zwykle od 20 do 120 złotych, zależnie od wybranego wariantu.

Źródła: 1. Kaziród, Karolina, Hunek, Adrian, Zapała, Magdalena, Wiśniewska-Skomra, Joanna, Chmielarz, Karolina, Tylutka, Kinga, Hapon, Anna. Collagen supplementation - does it bring real benefits? Quality in Sport. 2023;13(1):88-107.
2. Shoulders, Matthew D., and Ronald T. Raines. Collagen structure and stability. Annual review of biochemistry 78 (2009): 929-958.
3. Bolke, Liane, et al. A collagen supplement improves skin hydration, elasticity, roughness, and density: Results of a randomized, placebo-controlled, blind study. Nutrients 11.10 (2019): 2494.
4. Lugo, James P., Zainulabedin M. Saiyed, and Nancy E. Lane. Efficacy and tolerability of an undenatured type II collagen supplement in modulating knee osteoarthritis symptoms: a multicenter randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutrition journal 15 (2015): 1-15.
5. Clark, Kristine L., et al. 24-Week study on the use of collagen hydrolysate as a dietary supplement in athletes with activity-related joint pain. Current medical research and opinion 24.5 (2008): 1485-1496.
6. Asserin, Jérome, et al. The effect of oral collagen peptide supplementation on skin moisture and the dermal collagen network: evidence from an ex vivo model and randomized, placebo-controlled clinical trials. Journal of cosmetic dermatology 14.4 (2015): 291-301.
7. Naohisa Tomosugi, Shoko Yamamoto, Masayoshi Takeuchi, Hideto Yonekura, Yasuhito Ishigaki, Noriaki Numata, Shogo Katsuda, and Yasuo Sakai. (2017). Effect of Collagen Tripeptide on Atherosclerosis in Healthy Humans. Journal of Atherosclerosis and Thrombosis. 24(5): 530–538.